de mussen vallen van het dak 1. 0 het is zeer warm weer; de buitentemperatuur is erg hoog Algemene voorbeelden Op de dag voor haar zoontjes verjaardag, toen de mussen dood van de daken vielen en het leek of de aarde smolt, wandelde de vrouw – zwetend en plakkend van de hitte – met het wagentje door het park. Een dag dat de mussen zo ongeveer dood van het dak vallen omdat de thermometer de dertig-graden-grens weer overschrijdt. U wordt in de zomer ziek en moet bed houden terwijl de mussen van het dak vallen? + Meer voorbeelden
Al met al heeft de uitdrukking 'het is zo warm dat de mussen dood van het dak vallen' hoogstwaarschijnlijk niets te maken met mossen, ook al bestaat er geen andere goede verklaring voor het ontstaan van de uitdrukking en blijven er mensen die geloven dat de mossen en niet de mussen van het dak vallen. Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer? Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we 'lenen' ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.
Volgens taalkundige Ewoud Sanders (van de woordhoek in het NRC) is er veel twijfel over de juistheid van de theorie: vroeger werd musschen ook wel als mosschen gespeld. Als je naar de tekst van Beets kijkt, dan zie je dat de mosschen op het dak gaapten. Heb je ooit al eens een mos zien gapen? Overigens is gapen niet zo heel sterk als beeld. Vandaar dat de mussen misschien van het dak moesten vallen. Een andere mogelijkheid is dat er een verhaspeling is ontstaan met een ander, Bijbels spreekwoord: "er valt geen mus van het dak zonder dat het zo bedoeld is. " Dit spreekwoord heeft de betekenis dat alles een reden heeft. Het beeld van vallende mussen en hitte kan op deze manier met elkaar verward zijn: heel warm weer en van het dak vallende mussen. Mij lijkt het niet onmogelijk. Er is dus veel twijfel over de theorie van mussen en mossen en de (on)mogelijkheid ervan. Neemt niet weg dat de betekenis duidelijk is: het is hartstikke warm!
Wanneer het heel warm is zeggen mensen vaak dat het zo warm is dat de 'mussen dood van het dak vallen'. Over deze uitdrukking bestaat veel onduidelijkheid. Zo sprak Hildebrand in de jaren '30 van de 19e eeuw over 'mosschen' in plaats van mussen en kunnen mussen best goed tegen de hitte. Niemand weet precies waar de uitdrukking 'de mussen vallen dood van het dak' vandaan komt. Ook is niet helemaal bekend hoe lang deze uitdrukking al bestaat. De uitdrukking is pas in 1976 opgenomen in de Van Dale, maar bestond vermoedelijk al langer. De uitdrukking ontbreekt in bekende standaardwerken over spreekwoorden en gezegden, zoals die van F. A. Stoett. Mossen vallen van het dak Er bestaat een theorie over de uitdrukking dat de 'mussen dood van het dak vallen' niet juist is, maar dat het hier eigenlijk om mossen zou moeten gaan. Mossen kunnen namelijk niet tegen extreme hitte en zouden hierdoor uitdrogen en daarna los kunnen laten en dus wel van het dak kunnen vallen. Nicolaas Beets Aanhangers van deze theorie wijzen op een tekst van de Nederlandse auteur Nicolaas Beets (1814-1903).
Eigen werk Wat is het warm hè? Het is Nederlanders wel een beetje eigen om te klagen over het weer. Het is te koud, te nat, te winderig, te heet. Maar vandaag is het nu al zo warm dat de mussen dood van het dak vallen. Het is dus stikheet, wil dit spreekwoord duidelijk maken. Jammer dat dit spreekwoord niet helemaal klopt of wel? Het is namelijk: de mossen vallen dood van het dak. Mossen kunnen namelijk niet zo goed tegen de hitte als mussen. Een mos is bij uitstek een plantje dat in een vochtige omgeving goed gedijd: in de dakgoot, in de schaduw op een boomstam of tussen stoeptegels. In de jaren dertig van de vorige eeuw sprak Hildebrand over 'mosschen'. Nicolaas Beets die schuilging achter het pseudoniem Hildebrand schreef: "Het was een brandendheete vrijdagachtermiddag in zekere Hollandsche stad: zoo heet en zoo brandend, dat de mosschen op het dak gaapten, 't welk, op gezag der Hollandsche manier van spreken, de grootste hitte is, die men zich voor kan stellen. " Mussen of mossen?
Wat betekent 'De mussen vallen van het dak' en waar komt deze uitdrukking vandaan? 'De mussen vallen van het dak' of 'De mussen vallen dood van het dak' (vaak aangevuld met 'van de hitte') betekent dat het ontzettend warm weer is. De uitdrukking is – in een iets andere vorm – voor het eerst aangetroffen in de bekende verhalenbundel Camera Obscura (uit 1839) van Hildebrand (pseudoniem van Nicolaas Beets). Een van de verhalen in dat boek begint zo: "Het was een brandendheete vrijdagachtermiddag in zekere Hollandsche stad: zoo heet en zoo brandend, dat de mosschen op het dak gaapten, 't welk, op gezag der Hollandsche manier van spreken, de grootste hitte is, die men zich voor kan stellen. " (De tekst is te lezen via de DBNL. ) Hildebrand heeft het dus over "mosschen" die "gaapten". Met mosschen bedoelde hij mussen. Mos(ch) en mus waren vroeger spellingvarianten. Er wordt weleens gedacht dat het in deze uitdrukking om mos zou gaan dat op daken groeit, maar dat is niet juist. De uitdrukking komt al in de negentiende eeuw vaker voor met musschen die zitten te gapen van de hitte dan met mosschen.
Natuurkundig gezien heb je gelijk. Hoe warm het ook is: mussen vallen niet van de hitte van het dak. Ook dagblad trouw wijdde een krantenartikel aan dit fenomeen: "Mussen vallen echter niet van de hitte van het dak. Of het nou 25, 30 of 35° is; de sympathieke mus blijft actief. Wat de laatste tijd wel opviel, waren straten bezaaid met uitgedroogde mossen. Op daken van huizen die gedurende het grootste deel van de dag in de schaduw liggen, vormen zich in het doorgaans vochtige Nederlandse klimaat mossen. Tegen de provençaalse condities van deze zomer zijn de mossen evenwel niet bestand. Kortom, niet de mussen maar de mossen vallen bij langdurige droogte en hitte van het dak". Toch zegt men: "De mussen vallen dood van het dak". Na enige tijd googelen kwam ik erachter dat veel meer mensen vinden dat niet klopt. Taalkundig wordt dit verklaard doordat in het Middelnederlands 'mus' 'mosch' was. In sommige dialecten is dit nog steeds zo. Bij het niet in dialect willen spreken, heeft men waarschijnlijk het woord mos in mus veranderd terwijl dit hier niet moest.
Bericht uitgegeven door Vogelbescherming Nederland op 2 juli 2010 Het is een warme week. Als we de weerjongens en weermeisjes mogen geloven blijven de temperaturen nog wel even in de 30 graden. Het is zó warm dat de mussen dood van het dak vallen. Althans, dat zeggen we tegen elkaar. Maar vallen de mussen inderdaad bij deze temperaturen dood van het dak? Sommige mensen zeggen dat de uitspraak een verbastering is. Niet de mussen vallen dood van het dak, maar de mossen. Dat klinkt logisch, zeker op rieten daken en daken in de schaduw vormt zich altijd wat mos. Bij hoge temperaturen drogen deze uit en vallen naar beneden. Tot ver in de 19e eeuw was het woord mosch echter óók een gangbare spelling voor mus, in sommige dialecten kom je het vandaag de dag nog tegen. Dus zijn het nou de mossen of de mussen die van het dak vallen? Eén ding is zeker: mussen broeden onder de dakpannen en ja, daar kan het nu flink warm en benauwd worden. Als de temperaturen hoog oplopen dan kunnen we ze zelfs zien gapen.
Hoe en waarom gapen veranderd is in vallen, is niet duidelijk. Misschien vond men mussen die dood van het dak vielen van de hitte gewoon een sterker beeld dan mussen die zitten te gapen van de hitte. In 1859 stond in het tijdschrift Het Vaandel: "Het was zo heet, dat de mosschen van het dak vielen. " Er valt geen mus van het dak... Er bestaat nog een uitdrukking met vallende mussen: 'Er valt geen mus van het dak zonder dat het zo bedoeld is. ' Hiermee is bedoeld: 'alles gebeurt met een reden, alles is voorbestemd'. Deze uitdrukking komt uit de Bijbel. In Matteüs 10:29 staat: "Wat kosten twee mussen? Zo goed als niets. Maar er valt er niet één dood neer als jullie Vader het niet wil". Dit wil zeggen: mussen zijn maar weinig waard, maar toch zorgt God ook voor zulke dieren. 'Er valt geen mus van het dak zonder dat het zo bedoeld is' is vooral een vaste uitdrukking onder schrijvers en letterkundigen. Het Nieuw Bijbels Lexicon (2005) vermeldt dat het dan vooral gaat om "de almacht van de auteur ten opzichte van het verhaal dat hij vertelt".